19 Nisan 2023 Çarşamba
News
Otuz üç yıl üç ay sonra Türkiye
Bundan otuz üç yıl üç ay önce yurtdışına gitmek zorunda kalmıştım.
Zorunluluk ilk öykü kitabımın yayınlanmasından sonra zuhur etmişti.
Ben kitabımın yayınlanmasının sevincini yaşarken bir gün sınıfımın kapısı açıldı. İçeri Evren’in bir başçavuşu girdi. Kapı açık duruyordu ve kapının her iki yanında iki asker.
Sınıfımdaki öğrenciler açık kapının önündeki silahlı askerleri görünce irkildiler. Ben de şaşırdım. O güne kadar bir mayıs eylemlerinden başka bir eyleme katılmadığım aklıma gelince biraz rahatladım.
Fakat başçavuş, kendine özgü o salına salına yürüyüşüyle ve çocukların irkilmesini de umursamadan yanıma gelerek;
-Bizimle okula kadar geleceksin, dedi. Ben ona bakarken de gitmemizi işaret ederek dönüp kapıya doğru yürüdü.
Arkasından yürümekten başka çarem yoktu. Birlikte birinci kattaki müdür odasına gittik. Orada başçavuş bir yerlere telefon etti. Emaneti aldığını ve biraz sonra okulda olacağını söyledi. Okul dediği de Tuzla Piyade Okulu’ydu. O zamanların Tuzla bölgesi sorgulama ve işkencehâne merkezi orada kurulmuştu.
Başında da Ramazan albay vardı. Pendik’ten Gebze’ye kadar olan sınırlar içerisinde neredeyse gördüğü tüm genç yaştaki insanları ve doğudan göç etmiş kim varsa herkesi sorgu ve işkence tezgâhlarından geçirmiş, mahalleler de sorgulayacağı erkek kalmayınca da çevrede husumetli komşuların birbirini ihbarıyla işkence hanesini sürekli bölgede oturanlara hatırlatıyordu. Şimdi de sıra bana gelmişti. Ya da öğrencilerimin velilerinden biri ihbarcılığı meslek edindiği için beni de öteki komşuları gibi ihbar etmişti.
Piyade Okulu’na öğlene doğru götürülmüştüm. Ben akşama kadar ifade verir akşam da evime giderim diye düşünüyordum. Ama gider gitmez beni boşaltılmış soğuk bir koğuşa koydular. Duvarları yüksek odada birkaç ranza vardı. Birkaçında döşek ve üzerinde de battaniye vardı. Akşama kadar umutla ifadeye çağrılmayı bekledim ama karanlık çöküp, bir tas soğuk yemek kapıdan içeri bırakılınca tüm umutlarım tükendi.
İkinci gün kuşluk vakti sorguya aldılar. Masalarındaki kitabımı ve yeni öykü dosyamı görünce evimizi de ziyaret ettiklerini anladım. Kitaplara bakarken evdekilerin, en çok da annemin ne kadar üzüldüğünü düşündüm bir an. Saniyeler süren o an benim için ne kadar uzundu kimse bilemez.
O ifadeden sonrası bir ciple Gayrettepe’deki meşhur birinci şubenin önünde gözbağım çözüldü. Önce hücrede namının Kemikkıran, kendinin Malatyalı olduğunu öğrendiğim memurun sorgusundan geçtim. Sonra bodrumdaki dördüncü hücrede konuk edildim. “Konuk edilme” deyimi o zamanki memurların işkenceden sonra söyledikleri bir deyimdi. Birkaç gün süren soruşturma ve zorla imzalatılan uydurma ifadeler imzalatıldıktan sonra ikinci mekân görkemli Selimiye Kışlası oldu. Selimiye Kışlası’nda da “hoş geldin” dayağından sonra eskiden at ahırları olarak kullanılan en alt kattaki dört nolu koğuşa götürüldüm. Hücrelerden bit getirmiş olabileceğim varsayılarak duş almam önerildi. Duştan sonra koğuştakiler kendi temiz çamaşırlarından bana verdiler.
Koğuşta Sosyal Yayınların sahibi Enver Bey ve şair Soysal Ekinci de vardı. Onlarla sohbet ederek günlerimizi geçirirken sıkıyönetim savcısına ifade vermeye çağrıldım ve ifadeden sonra serbest bırakıldım. Birkaç hafta sonra da mahkemeye çağrıldım.
Mahkemede beni dinleyen yargıç Mustafa Batmaz, “Böyle de insan tutuklanır mı?” dedikten sonra berat kararı verdi. Orada berat ettim ama idari soruşturmalar ve sivil memur takibinden usandım. Sonra da Kastamonu, İnebolu Akçabel Köyü’ne sürgün edildim. Lojmanda benden önce o köye atanmış bir öğretmen arkadaş ailesiyle oturduğu için ben muhtarın odasında kalıyordum.
Köyde İstanbul’daki imamhatip liselerinde okumuş gençler vardı. Bir akşam benimle sohbet eden muhtar, söz arasında, “Öğretmenim sen çok iyi bir insansın. Köydeki imamhatipliler sana bir şey yaparsa çok üzülürüm.” Dedi. Bütün söyleyeceklerini bu iki cümleye sığdırmıştı. Bir hafta daha Akçabel ’de kaldım. Sonra da İnebolu’ya gidip istifa dilekçemi verdim. İstanbul’a varır varmaz önce bir dershanede, sonra da Günaydın Gazetesi’nde beş yıl çalıştıktan sonra yurtdışına çıktım.
Hollanda’da anadili dersleri öğretmeni olarak yirmi yıl kadar çalıştım. Yüksek okullarda ders verdim. Türkçe gazete çıkaran arkadaşlara yardımcı oldum. Hollanda ile yapılmış kültürel anlaşma Türkiye tarafından sonlandırılınca Hollanda hükümeti de anadili derslerini kaldırdı. Fakat Hollanda eğitim bakanlığı benim gibi elli yaşını geçmiş öğretmenlere uzun bir süre maaşlarımızı verdi.
Yaşımız gelince de normal emekli olduk. Emekliliğimin üzerinden üç buçuk, Türkiye’den ayrılışımın üzerinden otuzüç buçuk yıl geçince Türkiye’ye dönme kararı aldım. “Geldiğimizde otlar yemyeşil/ve kuzeydeydi güneş.” diyor ya şair. İşte öyle gördüm ilk günlerde ama ilerleyen günler de Askeri hükümetlerin amaçlarının ülkeyi Fetullahçılar için hazır hale getirerek işten el çektiklerini, sonra da onların en ümmetçi kanadının ülke yönetimini sahiplendiğini, güçlenir güçlenmez de gerçek yüzünü göstererek Fetullahçıların ılımlı kanadını sürgüne gönderip işi ele aldıklarını anladım ilk gözlemlerimle. Ilımlı kanat dedim, çünkü Avrupa’da gördüğüm, konuştuğum tüm Fetullahçılar öyle görünüyorlardı. Ama belki de kolay oturum almak için hükümetle öyle bir oyun oynayıp kendilerini sürdürmüşlerdi.
İki binli yılların başından beri bazen tatil amaçlı gelip gidiyordum. Amaç tatil olunca insan ülkedeki günlük yaşamla pek ilgilenemiyor. Fakat buraya kalıcı olarak gelip gerçek günlük yaşamla yüzleşmeye başlayınca insanlarımızın bu ucube sistem çarklarının dişlileri arasında nasıl un ufak olduklarını daha iyi görebiliyorsunuz. Evet insanlarımızı enflasyon zulmüne ezdirmeyeceğiz, başörtülü bacılarımız özgürce başlarını örtecekler, çiftçimizi kimseye ezdirmeyeceğiz, her şey yerli ve milli olacak, alınan vergilerin tek kuruşunu israf etmeyeceğiz, zenginden alıp fakire vereceğiz, Avrupa Birliği’ne hemen üye olacağız, sandıklarda yolsuzluk yapılmayacak. Sloganlarıyla hemen hemen tüm kesimlerin, hatta “yetmez ama….” Diyerek destekleyen sözde demokratların da desteğini alarak iş başına gelen, kendine bir de aynalı saray yaptıran cumhurbaşkanlığı sistemi bütün bu vaatlerini unutarak, bir zamanlar halkının hazinelerini de alarak Sarayburnu açıklarında kendini bekleyen İngiliz gemisine kapağı atan yeni Vahdettinlerin yönetimiyle yönetilir olmuş güzel ülkem…
Keşke 68’liler, 78’liler olarak fraksiyon çekişmelerinden başımızı kaldırıp da o zamanlardan bu günleri görüp, doğru çizgimizi bulup her türlü ayrışmayı öteleyerek demokrasi yolumuzu genişletip, cumhuriyetimizin yüzüncü yılında ülkemiz yönetiminde söz sahibi olmayı becerebilseydik!
Şimdi bütün bunları bir kenara koyup, şapkamızı da çıkarıp düşünme zamanı. Hortlayan ümmetçi düşünceye teslim mi olacağız, yoksa el ele tutuşup cumhuriyetin kazanımlarını mı koruyacağız.
Eğer ikinci şık ise seçimimiz, bütün egolarımızdan, grup çıkarlarımızdan ve de bireyci kazanımlarımızdan vazgeçip birlikte mücadele etmeliyiz. Bunu beceremezsek hep birlikte kaybeder, ümmet-i alemin bir kulu olarak dualarla bu bereketli topraklara gömülürüz. Sadece bizler gömülsek ne ala, ama bizimle birlikte yüz yıllık cumhuriyetimiz de, çocuklarımızın hatta torunlarımızın da geleceğini kara toprağa gömeriz. Şimdi fırsat varken bu karanlığa düşmeden modern, mantıklı ve cumhuriyetten yana bireyler olarak omuz omuza olma zamanı. Hem oylarımıza, hem geleceğimize hem de sandıklara sahip çıkma zamanı. Yapılacak herhangi bir oyunu önlemek için de oyların sayımından, son teslimine kadar oylarımızla yolculuk etme zamanı. Haydi, Türkiye’m, yeni yüz yılımızda da demokrasi ve cumhuriyete sahip çıkalım.
Avrupa Türkiyeli Yazarlar Girişimi(ATYG) üyeleri 27-29 Ocak tarihlerinde Almanya’nın Gelsenkirchen kentinde biraraya gelerek Avrupa’da yaşayan Türkiye’li yazar ve sanatçıların sorunlarını görüştüler.
Oturumlar şeklinde sürdürülen toplantının birinci günü, ATYG’ye yeni üye olan yazar ve sanatçılarla konuklar birbiriyle tanıştılar. Aynı oturumda ben de söz alarak fotografçı ve fotografçılık hakkında bilgilendirme yaptım.
Oturumların ikinci günü ATYG yönetim kurulu adına açıklamalarda bulunan yazar Mevlüt Asar, Fakir Baykurt’un ölümünden bir süre sonra onu seven yazar arkadaşlarının öncülüğünde 2010 yılında Köln’de yapılan bir toplantıda hayata geçirilen bu girişimin gönüllülük temeline dayandığını, demokrasiden yana olan yazar ve sanatçıların üye olduğunu ve yılda iki kez grubun biraraya gelerek Avrupa’daki yazar ve sanatçıların sorunlarının ve politik gelişmelerin değerlendirildiğini anlattı.
Daha sonra da programın diğer maddelerine geçildi.
İkinci gün ATYG’nin Belçika temsilcisi şair Nihat Kemal Ateş, Fransa temsilcisi yazar Fevzi Karadeniz ve Hollanda temsilcisi yazar Murat Tuncel Avrupada’ki edebiyatımızın yolculuğu, çeviri sorunları, edebi yapıtların kütüphanelere kabulü konularında düşüncelerini belirttiler. Yazar yaşar Çiçekdemir computer kullanımı konusunda, şair Ali Şerik Hollanda’da yayınladığı Kara Zambak adlı edebiyat dergisinin tanıtımı konusunda bir sunum yaptı.
Çevirmenler Nevin-Helmut Lutz da Aziz Nesin şiirlerinden Türkçe, Almanca, İngilizce olarak yayınladıkları kitabın tanıtımını yaptılar. Üçüncü gün alınan bir kararla yazılan bir bildiriyle toplantılar sona erdi.
Bildiri Avrupa Türkiyeli Yazarlar Girişimi’nden (ATYG)
Avrupa’da yaşayan Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşlarına çağrı:
Tek adam, tek parti diktatörlüğüne HAYIR
Biz, aşağıda imzaları bulunan ATYG üyeleri, Avrupa’da yaşayan yurttaşlarımızı, anayasa değişikliği için yapılacak referandumda mutlaka “HAYIR” oyu vermeye çağırıyoruz.
Söz konusu anayasa değişikliği ile demokrasinin temel ilkeleriyle, kurumlarının devre dışı bırakılması, 150 yıllık mücadele sonunda kazanılmış anayasal hak ve özgürlüklerin kolayca askıya alınması amaçlanmaktadır.
Değişikliğinin asıl hedefiyse,Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın çoktan beri dillendirdiği “başkanlık sistemi”ni, yani “tek adam” yönetimini getirmektir.
Öngörülen anayasa değişikliği gerçekleşirse, adım adım yükselen İslami Diktatörlüğün tam olarak hayata geçirilmesinin önü açılmış olacaktır.
Unutmayalım; Almanya’nın başına büyük felaketler getiren Hitler Faşizmi de 1933 yılında böyle başlamıştı.
Barış, kardeşlik ve özgürlük için,
Gerçekten demokratik ve laik bir Türkiye için, umutla, cesaretle ve hep birlikte sesimizi yükseltelim! Anayasa değişikliği için yapılacak bu referandumda “HAYIR!” diyelim.
Avrupa Türkiyeli Yazarlar Girişimi Üyesi Edebiyatçı ve Sanatçılar
Almanya, 29 Ocak 2017
ATYG- Die Vereinigung türkischsprachiger Autoren in Europa
Afruf an die türkischen Staatsbürger in Europa Wir wenden uns in aller Deutlichkeit gegen die zunehmende Zerstörung der demokratischen Strukturen in der Türkei und gegen die politische Verfolgung zehntausender Menschen durch die Regierung.
Die demnächst geplante Verfassungsänderung durch Volksabstimmung ist die faktische Abschaffung aller demokratischen Errungenschaften. Damit will die Regierungspartei AKP mit Unterstützung der MHP das Land in eine Diktatur nach dem Motto: “Ein Volk, ein Reich, ein Führer” verwandeln.Wir dürfen nicht mehr warten und zusehen! JETZT ist die Zeit zum WIDERSTAND!
Deswegen rufen wir alle demokratischen, laizistischen Menschen auf, sich gegen diese demokratiefeindlichen, rückwärtsgewandten Ziele zu wenden, sich mit der Demokratiebewegung in der Türkei aktiv zu solidarisieren und bei der geplanten Volksabstimmung mit
“Nein!” zu stimmen!
Wir dürfen nicht vergessen, wie 1933 Hitler und seine Gefolgschaft in Deutschland die Macht an sich rissen!
News
Uzun bir süredir İstanbul’dayım. Arada bir işim olunca Hollanda’ya geliyorum, birkaç gün
kalıp işlerimi bitirince de tekrar İstanbul’a dönüyorum. İstanbul’da böyle uzun kalmamın
nedeni Hollanda’nın o dingin atmosferinde yazdığım yapıtlarımın son aşaması olan
yayınlanma süreci.
Çünkü yayınlanma sürecini iyi takip edemezseniz yıllarca göz nuru döküp yazdığınız eserin okuyucuya ulaşmasında aksaklıklar yaşanır.
Bu da sizden kaynaklanmayan bir eksikliğin yapıtınıza yansımasıyla sonuçlanabilir. O nedenle ben bu süreci de önemser ve disiplinli bir şekilde izlerim. Elbette bu görevi yayıncılarım en iyi şekilde yerine getirirler ama
ben de onlarla deneyimlerimi paylaşarak yayınlanacak yapıtımın en güzel şekilde okuyucuya
ulaşmasına katkıda bulunurum.
Şimdi de öyle yapıyorum. 2023 yılının ilk aylarında yayınlanacak Ayasofya’nın İkonları adlı romanımın kapak ve sayfa düzeni çalışmalarını izliyorum.
Seri romanlarımın beşincisi olacak Ayasofya’nın İkonları umuyorum ki, yeni yılın üçüncü ayında Türkiye ve Hollanda’da okuyucularıyla buluşacak.
Dostlar, burada uzun kalsam da Güncel Haber’in internet sayfalarından ve diğer haber
kaynaklarından Hollanda’daki gelişmeleri de sürekli takip ediyorum. Hollanda’dan gelen
tanıdık, arkadaş ve dostlarla zaman zaman İstanbul’un bir köşesinde buluşuyor, hem
anılarımızı tazeliyor, hem de oradaki gelişmeler hakkında bilgi alış verişinde bulunuyoruz.
Bu günlerde Hollanda’dan aldığım en güzel haber kralımız Willem-Alexander’ın geleneksel
yılbaşı konuşmasında 2023’ün köleliği anma yılı olacağını anımsatıp, “Tarihimizle yüzleşip
köleliğin insanlığa karşı suç olduğunu kabul ederek ortak bir geleceğin zeminini
hazırlıyoruz.” mesajı oldu. Almanya’nın İsrail’den özür dilemesinden sonra Hollanda’nın da
tarihiyle yüzleşme ve özür dileme kararı alması umuyorum ki, tarihi geçmişinde leke olan tüm
ülkeler tarafından benimsenecek geçmişte yaşanan acılar bu özür dilemelerle bir nebze de olsa
azaltılacaktır.
Bu yeni yıl yazımda ülkemizden de sizlere çok güzel haberler vermek isterdim ama
Türkiye’de durum pek iç açıcı değil. Beni tanıyanlar bilir, ben konulara objektif bakmayı
prensip edinmiş birisiyim. Bu aynı zamanda benim yazarlık sorumluluğumdur. Herhangi bir
düşünce ya da topluluğun etkisinde kalmadan değerlendirmelerimi yapıyorum ve yapacağım.
Gerçekçi bir değerlendirme yaptığımız zaman ülkemizdeki insanların yüzde altmışının mutsuz
olduğunu kolayca görebiliyoruz.
Bu insanlar hem mutsuz, hem de çok yoksul yaşıyorlar. Bu kesimin bir kısmı bunu kabullenmiş, bir kısmı için için isyan ediyor, bir kısmı da evine gelecek biat filelerinin kesilmemesi için hâlâ takım tutar gibi iktidarı savunarak yarı aç yarı tok yaşıyor. Yüzde altmış çoğunluğun durumu böyle bölünmüş durumda. Geri kalan yüzde
kırkın ise yüzde yirmisinin evine iyi kötü bir maaş giriyor, onlar çalışmasının karşılığında
aldıklarıyla geçinmeye çalışıyorlar. Kalan yüzde yirminin yüzde on beşi çalarak, çırparak çok
iyi yaşıyorlar. Geri kalan yüzde beşlik bölüm ise iktidardan ihaleler alarak süper yaşıyorlar. O
nedenle izne gelirken otomobilinizle E5’te yol alırken İstanbul Boğazı’nın her iki yakasında
süper villalar ve yeşilliklere gömülmüş site evleri görüp “Türkiye’de insanlar refah içinde
yaşıyorlar zannına sakın kapılmayasınız. O evler ve siteler o yüzde beşin mevsimlik evleri ve
siteleridir. Sakın gelirsem oralardan bir ev alacağım hayalini de kurmayasınız. Çünkü
oralardan ev almanın bedeli çok ağırdır. Ama lokmanızda tüyü bitmemiş yetimin hakkının olmasına aldırmayacaksanız buyurun alın.
Fakat bilesiniz ki, o villa ve sitelerden ev almayla üç kuşağınızı borçlandırırsınız da yine de borcunuz bitmez. Evet, bir kesim böyle lüks yaşarken, bahsettiğim yüzde almış gerçekten yoksullukla baş etmeye çalışıyor.
Son yıllara kadar ben ne sokakta bu kadar çok dilenen, ne de geceleri sokaklarda yatıp kalkan evsiz
barksız insan gördüm. Sabahları, hatta gün boyu çöp konteynerinden çöp konteynerine koşan,
alacağı bir plastik parçası için birbiriyle kavga eden insanları da görmedim. Bir de öfkenin
insanlarımızı bu kadar birbirine düşman ettiğine hiç tanık olmadım. Bunların yanında bir de
“adam sende” cilik ve “bana ne”cilik üst düzeyde. İtiraz etme, haksızlıklara karşı çıkma diye
de bir şey yok. Haklı oldukları durumda bile kimse hakkını aramıyor.
Yukarıda sayıp döktüğüm olumsuzlukların yanında toplumda ileriye dönük önemli bir de
değişim var.
Özellikle de kadınlarımızın kendine güveni artmış. Bundan yirmi yıl önce akşam
en geç saat ona kadar sokakta olan kadınlar, şimdi rahatlıkla sabaha kadar sokaklarda
görünmekten çekinmiyorlar. Kıyafetlerindeki çeşitlilik de her gün festivale gidiyorlarmış gibi
bir hava yaratıyor.
Bu sanırım biraz da iktidarın biat için tebaa yaratma modeline karşı bir baş
kaldırı gibi olmuş. Ya da cumhuriyetin baş kazanımlardan biri olan “kadın haklarına” sahip
çıkma bilincinin yaygınlaşması.
Bizim insanlarımızın genel durumu böyleyken, ülkemiz de değişen önemli bir demografik
yapı da var. Ortadoğu’dan ve Afrika ülkelerinden gelen mülteciler, Arap ülkeleri ve batıdan
gelip mülk alarak kalıcı olan yabancılar ülkemizdeki demografik yapıyı hayli değiştirmiş.
Böylesi düzensiz bir göçten en çok etkilenen il de İstanbul olmuş. Kentin Beyoğlu, Taksim,
Kadıköy, Aksaray gibi merkezi yerlerine yolunuz düşerse bu değişimi kolayca görebilirsiniz.
Ben bu durumu görünce Hollanda’ya geldiğim 1990’lı yılları anımsadım. Türkiye’den gidip
oradaki insan çeşitliliğini görünce şaşırmıştım. Şimdi o zamanın aynısı Türkiye’de yaşanıyor.
Sadece büyük metropol kentler değil, Anadolu’daki çoğu kent de bu göç olayından nasibini
almış. Bazı küçük kentlerde mülteci mahalleleri bile oluşmuş. Fakat hemen hemen hepsi
düzensiz ve kontrolsüz. Ülkeye gelenlerin çoğu maalesef Hollanda’daki gibi ön eğitimden
geçirilmiyor ve çoğu da illegal. Elbette bu da ilerde sancılı bir dönemin yaşanabileceğinin
göstergesi.
Bütün bu değişimler eğer sistemli ve kontrollü olsa ülkemiz için büyük bir kazanım olur.
Fakat böyle kontrolsüz ve gelecek düşünülmeden devam edecek olursa da ilerde büyük bir
kaosun yaşanmaması olanaksız. Durum böyle devam ederse gelenlerin kültürel varlıklarının
kabullenilmesi çok zor ve geç olabilir. Mademki, o insanlar ülkemizi tercih ediyorlar
-Ortadoğu ve Kafkaslarda gidecekleri başka bir ülke de yok zaten- biz de onların
beklentilerini elde etmeleri için ön koşul olarak onlardan kültürümüzü kabullenmelerini
isteyebilir, açacağımız nitelikli kurslarla da dilimizi öğretebiliriz.
Tabi onlara örgün eğitim kurumlarında da eğitim hakkını tanımalıyız. Böyle yapar ve başarırsak hem ülkemiz insanı,
hem de yeni gelenler ülkemizin vatandaşları olarak birlikte yaşamanın zenginliği ve
güzelliğiyle hayatını devam ettirmenin keyfini çıkarır. Bence hiç kimse bu değişimden
korkmamalı.
Çok kültürlüğün en iyi örneği yaşadığımız Hollanda’dır. Burası örnek alınabilir..
Hollanda’da yaşayan Türkiyeli vatandaşlarımıza bir tavsiyem ve onlardan bir de ricam var.
Tavsiyem, Türkiye’ye dönmeyi düşünüyorlarsa bu düşüncelerini bence biraz ertelesinler.
Ricam ise, önümüzdeki seçimlerde oy hakkınızı kullanırken bundan önce yaptığınıaz hatayı
lütfen tekrarlamayın. Çünkü orada refah içerisinde yaşayarak buradaki insanların yaşamına
müdahale etmek hiçbirimizin hakkı değil. Belki orada bir oyumuzla ne olur diye düşünebilirsiniz ama bir oyla çok şey oluyor.
Bakın o bir oylarla neler oldu. Türkiye’nin yurt dışındaki güçlü imajı yerini silik bir imaja bıraktı, çevremizde barışık olduğumuz hiçbir ülke kalmadı.
Altı saatte alacağımız “Şam”ı hâlâ alınamadık. Avrupa Birliği’ne “girecekmişim”
gibi yapma oyunu hâlâ devam ediyor. Hani terör bitecekti ya, terörü bitiremediğimiz gibi
başka ülkelerdeki teröre sevinir olduk.
Sarayın üzerinde duaları dolaşan tekke ve zaviyeler çoğaldığı gibi şeyh ve şıhların altı yaşındaki çocuklarımızın evlenebileceklerini öngören fetvaları yayınlandı. Diyanet dini telkinleri terk edip cinsel eğitime yöneldi. Sevgili Türk
Lira’mızın hiçbir yerde değeri kalmadı. Üçüncü dünya ülkesi saydığımız tüm ülkelerin para
birimi bile ondan değerli oldu.
Bankalara borcu olmayan hane, kredi kartlarındaki borcu katlanmayan birey kalmadı. Ayrıştırma ve öteleme aileleri bile bölüp parçaladı. İnsanlarımızı dolandırıcılığa teşvik artarken, İstanbul Boğazı’nın iki yakasını mafya babaları tuttu.
Her basın toplantısında büyüklerimizi danışmanları aldattı. Muharrem İnce beyefendi saraydan
ayrılırken gayet incelmiş olarak ayrıldı. Aldatma dizilerini izleye izleye birbirini aldatmayan
karı koca kalmadı. Kavga, küfür ve şiddet içeren dizileri kaçırmamak için halkımız kendisini
ekran başına kilitledi.
Sayın büyüğümüz sayesinde seksen yaşındaki yaşlılarımız bile sokağa
çıkamaz oldu. Her tepeye dikilen cemaatsız camilerimiz çoğalırken, minarelerdeki merkezi
sistemle çalışan hoparlörlerimizin desibeli yükseltilerek uyuyan bebeklerin günde beş kez
uyandırılması düzene girdi.
Ticari özel okulların çoğalmasıyla kimsenin eğitilme diye bir derdi kalmadı. Anlayacağınız Tanzimatçıların dediği gibi, “Hem dert yok, hem dert çok”oldu.
Bütün bunların tanığı olunca insan neşeli sözcüklerle, süslü bir makale yazamıyor kusura
bakmayın değerli okuyucularım. Yine de gelen yeni yılın, bize cehennem azabı yaşatan son üç
yıl gibi olmayacağını umut ediyor, tüm insanlığın barış dolu bir yıl yaşamasını diliyorum.
yeni yılını kutluyorum.
News
Den Haag’dan yola çıkmadan önce yine internet aracılığıyla yol güzargahımı ve gideceğim kentleri dostlarıma, arkadaşlarıma kısa bir mesajla duyurdum. Planımda öncelikli olarak İstanbul ve Bursa vardı. Ama İstanbul’da şair Metin Turan ile yaptığımız bir telefon görüşmesinde, “Abi, ben seni TRT -avaz’daki bir programa önerdim gelebilir misin?”diye sorunca yol programıma Ankara’ yı da ekledim. O telefon konuşmasından sonra Sultanahmet’te öykücü dostum Merih Günay’ı ziyaret ettiğim sırada trt’deki görevli arkadaşlar telefon ettiler. Yolculuk ve otel için bazı bilgiler istediler. Onlara gereken bilgileri verdikten sonra Merih’e, öykü tadındaki söyleşimize dönünce devam etme sözü vererek ayrıldım.. Dağıtımcı ve kitapçılar artık “parça başı” çalıştıkları için gittiğim yerlerdeki kitapçılarda bazı kitaplarımı bulamayacağımı düşünerek yayınevlerine uğrayıp yanıma kitaplarımdan aldım. O gün hazırlıklarla geçti İstanbul’da, ertesi günü akşam saatlerinde Ankara’ya varınca kurum görevlisi beni havaalanında karşılayıp otele götürdü. Ertesi sabah uyandığımda Ankara’ya kar yağıyordu. Bir süre genişçe pencereden karın yağışını seyrederken çocukluğumdaki tipili günlere kısa bir anısal yolculuk yapıp kahvaltı salonuna indim. trt’ye götürecek görevliyi beklerken gazeteleri okudum. Kahve içtim. Öğlenden sonra gelen görevli arkadaşla trt’ye gittik. Bir süre spiker arkadaşlarla hazırlık yapıp stüdyoya girdik. İki gün sonraki Güne Başlarken programı için bir saatlik bir çekimde romanlarımdan, öykülerimden ve yapıtlarımın çeşitli dillere çevirilerinden sözettim, sorulan soruları yanıtladım. Saat on altıya yaklaşırken söyleşi sona erdi. Kısa bir bekleyişten sonra Metin Turan’ın Kızılay’daki bürosuna doğru yola çıktık. Şoför arkadaşın hızla gitmesine karşın ben yine de büroda bekleyen şair Ciğdem Sezer’e yetişemedim. Onunla telefonla selamlaşırken Metin Turan da matbaadaki işini bitirip geldi. Bir süre günlük yapması gereken işleriyle uğraştıktan sonra da daldık sohbete.
O akşam Metin Turan’ın konuğuydum. Geniş, güzel evinde yemekten hemen sonra 80’li yılların edebiyatı üzerene öyle koyu bir söyleşiye giriştik ki, Zübeyde Hanım bizi uyarmasa uykuyu da unutacaktık. Onun uyarmasıyla Metin Turan beni alt kattaki kütüphanesine götürdü. Yatak odamın da orası olduğunu söyleyince ona duyurmamaya çalışarak, “aklımdan geçeni okuyor,” diye söylendim. O bana önce yatağı, sonra da duvarların boyunca olan dolaplardaki sistemli arşivlerini gösterdi. Arşivlere bakarken seksenli yıllarda Karabük’te Mustafa Yanık ve arkadaşlarının yayınladığı küçük boy Ekin dergisi’nin destesini gördüm. Yıllarca görmediğim bir dostu görmüş gibi oldum. Dergilerin sayfalarını hızla çevirmeye başladım. Bir dergideki ilk yazılarımdan birine, başka bir dergide M.Yaşar Bilen’in benim öykülerimden sözettiği bir yazıya baka kaldım. Metin “ iyi geceler” deyip gidince de önce dergilerin birkaç sayfasının fotografını çektim, sonra da hem benim yazdıklarımı, hem de arkadaşların yazdıklarını okumaya başladım. Neredeyse her sayfada tanıdık bir yüze rastlamanın sevincini yaşarken, dostlarımın da görmekten mutlu olacaklarını düşşündüğüm için Ekin dergisinin fotoğrafını çektiğim sayfasını paylaşmaya karar verdim. Aşağıdaki sayfa benim gibi belki sizlerin de anılarını gecenize çağırır.
Sabah kahvaltısı için yukarı çıktığımda Metin Turan’ın babası Kars balı ve Kars kaşarının da bulunduğu kahvaltıyı hazırlamış bekliyordu. Biz daha yeni kahvaltıya başlamıştık ki, Metin de katıldığı bir televizyon programından geri döndü. Döner dönmez de Ümit Kaftancıoğlu’nun kızının bir gün önce kargo ile Aydın’daki çiftliğinden gönderdiği yeşilliklerden (domates, salatalık, evelik, yemlik) yıkayıp sofraya getirdi. O doğal ve zengin kahvaltı babasının anlattığı tatlı öğretmenlik anılarıyla daha da tatlandı. Kahvaltıdan sonra bizi bekleyen Ankara’ya daldık. Ben bir iki resmi daireye uğrayıp büroya gittiğimde Metin, işi gereği çeşitli üniversitelerden gelen öğrencilere bilgi veriyordu. O işini yaparken ben de bir solukta D.T.C.F. ‘ne gidip Prof. Birsen Karaca ile kısa da olsa görüşür gelirim diye düşünerek oradan ayrıldım. Ama Birsen Hoca ile çeviriler ve tarihi metinler üzerine öyle bir sohbete daldık ki, neredeyse karanlık çökecekti taksiye bindiğimde. Zamanı unutmama değil ama birkaç dostu arayamayışıma üzülerek günü sonlandırdık yine. Evde İlkyaz’ın da katıldığı akşam yemeğinden sonra Metin Turan beni Bursa’ya gidecek otobüse bineceğim yazıhanenin olduğu yere götürdü.
Otobüs Bursa otogarına erken vardı. Uykusuzluktan canım istemiyordu ama zaman geçirmek için lokanta mı, kafaterya mı olduğu belli olmayan bir yerde oturup kahvaltı yaptım. Kahvaltıdan sonra da aldığım gazeteleri okurken, yazar Şaban Akbaba telefon ederek, “Abi ben fuara geldim, seni bekliyorum,” dedi. Onun da sözleştiğimiz saatten erken gelmesine çok sevindim. Büyük çantayı amenete verdiğim gibi sırt çantamla bindiğim taksiyle Bursa Kitap Fuarı’na doğru yola çıktım. Bence yüzyıllar boyunca Osmanlıların yaya karargâhını kurdukları Bursa Ovası’nın ortalarında bir yerde olan fuara varmak kolay olmadıysa da sonunda varabildik. Binanın içinde sora soruştura ikinci aralıktaki TYS ve Yazarlar Birliği Derneği’nin standlarını buldum. Şaban Akbaba, Ertuğrul Erdoğan, Emin Dede, Zeynel Öztürk ve Sona Bilgin standda benim kitaplarıma da yer açtılar. Onların kitapları arasına benim kitaplarımı da düzenli bir şekilde yerleştirdik. Kısa tanışma ve içilen çaydan sonra da keyifli bir imza gününe başladık. Öğlen saatlerinde başlayan anonslardan sonra beni ve diğer arkadaşları tanıyanların masamızın etrafını çevrelemesi hepimizi sevindirdi. Kitap imzalamanın, okuyucularla kısa da olsa söyleşmenin hazzıyla geçen zamanda uykusuzluğumu unuttuğum sırada Artvin Öğretmen Okulu’nda sosyoloji öğretmenimiz olan Midayet Altun öğretmenimin kızı Neriman Hanımla eşi geldiler. Onların ısrarı üzerine fuar alanının yukarı katındaki bir restauranta gittik. Orada Bursa’nın meşhur kebabını yiyip geri gelmiş onlar için kitap imzalıyordum ki, kırk üç yıl önce öğretmen okulunda sınıf arkadaşım olan Kamil Şamilioğlu geldi… Neriman Hanım ve Kamil Bursa’dan tanıştıkları için kitaplarını imzalattıktan sonra aralarında sohbete başladılar. Ben bir yandan kitap imzalarken bir yandan da gözucuyla onları izliyordum. Bir ara rahmetli Midayet öğretmenimin kazandığım bir kompozisyon yarışından sonra ısrarla bana, “yazmayı bırakma” deyişini duyar gibi oldum… Bir süre sonra Neriman Hanım ile eşi gidince, yanımdaki bir sandalyeye oturttuğum Kamil Şamiloğlu ile yıllar ötesindeki anılara doğru yola çıktık. O an beni şaşırtan yıllarca sakladığımız anılarımızın her ikimizde de taze kalmasıydı. Akşama doğru birbirimize yaşamlarımızla, arkadaşlarımızla ilgili sorular sorup, yanıtlar aldıkça yıllarca yurdun karanlık köşelerine aynı ışığı taşırken feleğin bizleri benzer çemberlerden geçirdiği kanısı oluştu bende. 12 Eylülün o soğuk kışı ise çoğumuzun kanını dondurdurarak geçip gitmişti.
Akşama doğru Şaban Akbaba gelip Cemal Süreya’yı anma etkinliğine gideceğimizi söylemese belki de fuar kapanana kadar Kamil Şamiloğlu ile sohbetimiz devam edecekti. Cemal Süreya Kültür ve Sanat Derneği’nin düzenlediği etkinliğin yapıldığı üst kattaki salona gidince tanıdık birçok yazar arkadaşla karşılaştık. Bizler birbirimize hal hatır sorarken şair Dilruba Nuray Erenler ve Cemal Süreya Derneği’nin Bursa temsilcileri proğramı başlattılar. Bizler de yerlerimize oturup onların Cemal Süreya’nın yaşamı, yapıtları konusundaki sunumlarını ve şiir okumalarını dinledik. Onların konuşmaları bitince salondaki konuklara da mikrofon verilerek ezberlerindeki Cemal Süreya şiirleri ya da varsa anılarını konuşma olanağı verildi. Ben de ezberimdeki bir şiiri Cemal Süreya’ya adayarak okudum. Şaban Akbaba da kısa bir konuşma yaptı. Bursa kent şairlerinin okuduğu Cemal Süreya şiirlerinden sonra son olarak da derneğin başkanı şair Seyyit Nezir yeni çıkan gazete şeklindeki Üvercinka’da yayınlanmış kendi şiirini Cemal Süreya için okudu.
Program sona erince hemen aşağı salona indik. Ben salonda kimsenin kalmadığını düşünmüştüm ama ne gariptir ki standımızın yanında kitap imzalatmayı bekleyenler vardı. Birkaçı beni, birkaçı da Şaban Akbaba’yı bekliyordu. Salonların boşaltılması istenilen anonsları duyuncaya kadar kitap imzalatanlarla sohbet ettik. Anonsu duyunca da el çantalarımızı alıp birlikte çıkış kapısına doğru yürüdük. Yoğun bir trafikten sonra otogarda bıraktığım çantayı da alıp Şaban Akbaba’nın evinin yolunu tuttuk. Otomobili garaj kapısının önüne park ettikten sonra garaj kapısından içeri girdik. Eşi torununu yalnız bırakmamak için bir süreliğine kızının yanında kaldığı için Şaban eve varınca, “Sen istirahat et. Ben bir şeyler hazırlayayım,” dedi. Ama ben, “Yok, sen de yorgunsun. Birlikte çıkar bir yerde bir şeyler yeriz,” dedim. Gönlü razı olmadı ama yorgunluğu galip gelmiş olacak ki, bir şeyler hazırlamaktan vazgeçti ama yine de benim niyetimi anlamaya çalışırcasına “ Burası merkezi olmadığı için ağız tadıyla bir şeyler yiyeceğimiz bir yer bulamayız,” dedi. Ben kesin tavırla, “Bu akşam evde yemek yemek yok… Birlikte çıkıp arayacağız,” diye ısrar ettim. Daha fazla beklemeden geldiğimiz merdivenlerden inmeye başladık. Kendinde evin sokak kapısının anahtarı olmadığından garaj kapısından girip çıkıyordu. Garaj kapısının açıldığı sokaktan yakındaki caddeye çıktıktan kısa bir süre sonra tabelasında “ Urfa kebabı” yazılı bir kebapçı gördük. Hemen içeri dalıp Bursa İskenderi niyetine Bursa Urfa’sı söyledik. Yanına da musluk altında ısıtılan birer ayran. Acıkmaktan mıydı, sohbetten miydi Bursa’nın Urfa’sı çok lezzetli geldi ikimize de. Bir de zaman öyle akıp gitti ki, anılardaki Hamburg’dan Kars’a kadar yolculuk yaparken ikimiz de anlayamadık. Gülümseyen bir dinlenmeyi hakkederek de geç vakit eve döndük.
Ben uyanmadan Şaban Akbaba, Metin Turan’ın babasının hazırladığı kahvaltının bir benzerini hazırlayıp, Kars kaşarı, balı ve tereyağının yanına koyduğu Eğe’nin zeytini ve Bursa’nın ekmeğiyle masayı donatmıştı. Karşılıklı oturunca, hazırladığı kahvaltı masasının iki gün önce Metin Turan’ın babasının hazırladığı kahvaltı masasına çok benzediğini söyleyince Şaban sadece gülümsedi. Sohbet ederek yaptığımız kahvaltıdan sonra fuarın son gününün keyfini çıkarmak için yola düştük. Fuar alanına varıp standımızda kahve içerken gelen birkaç tanıdığın aldığı kitapları imzalayıp standlar arasında gezintiye çıktık. La Kitap yayınlarının standında Leyla Akgün ile Şaban Akbaba’yı tanıştırdım, Yitik Ülke yayınlarında Kadir Aydemir ile üçlü söyleştik. Alper Akçam’ın bulunduğu standa uğrayıp Kiraz’ını imzalattık. Yeniden standa döndüğümüz de Şaban Akbaba’ya kitap imzalatmak için bekleyen çocuklar vardı. Yüreğinin çarpışıyla vücudunun kıpırtıları birbirine çok uygun çocuk kitapları yazarı Sona Bilgin bekletmişti onları. Şaban Akbaba ve diğer arkadaşları orada bırakarak fuarda tura başladım. Son çalışmalarım için aradığım bazı kaynak kitapları Türk Tarih Kurumu Yayınları’nda ve başka yayınevlerinin standlarında buldum. Onlarla ikinci aralıktaki standa yeni gelmiştim ki telefonum çaldı. Karşıdaki ses dün sohbet ettiğim okul arkadaşım Kamil Şamiloğlu’nundu. Otoriter bir tonla, “ Murat biz Bursa’da yaşayan okul arkadaşlarımızla öğretmen evindeyiz, seni bekliyoruz…” dedi ve kapadı. Şaşırmıştım ama şaşırdığım kadar da sevinmiştim. Ben de hemen Şaban’ın yakasını kestim. Beni kıramayacağını anlayınca yarı yarıya toplanmış standlara bakarak yanındaki Sona Bilgin’e:
“Bundan sonrası sana kaldı biz gidiyoruz,” dedi. Çantalarımız elimizde görebildiğimiz tanıdık arkadaşlara selam vere vere fuar alanından çıktık. Elimizdekileri otomobilin bagajına yerleştirdiğimiz gibi yola düştük. Trafik kalabalıktı. Yol alamayacağını anlayan Şaban, yakındaki bir tramvay durağına yakın bir yere otomobili park etti. Kalan birkaç kitabımın bulunduğu sırt çantamı yanıma aldım. Bindiğimiz taramvay ile Heykel’e en yakın durağa kadar gittik. Duraktan çıktıktan sonra yürüyerek yakındaki öğretmenevine vardık. Bizi kırk üç yıl evvel coşkun Çoruh’un kenarındaki okulumuzun bahçesinde vedalaştığım Şenol Demirci, Şaban Akbaba’nın ağabeyi Keramettin Akbaba, Muzaffer Topaloğlu, bizden birkaç devre sonra olan Cemil Bey ve Kamil Şamiloğlu ile öğrenciler arasında “maden olan dağda ot bitmez” sözü darbümesel olan coğrafya öğretmenimiz Ömer Bey bekliyorlardı. Biz daha anıların sıcaklığına girmeden de Mehmet Akbulut geldi. Çaylarımızı yudumlarken, tamı tamına kırk üç yıl önce Çoruh kenarındaki okulumuzun bahçesinde bıraktığımız anılarımızla başladı sohbetimiz. Öğretmenimiz Ömer Bey’de de, bizde de anılarımız öyle taze kalmış ki, şaşırmamak elde değildi. Çoğumuz birbirimizin numaralarımızı bile unutmadığımız gibi, hangi sınıflarda aynı sınıfta okuduğumuzu da hatırlıyorduk. Anılar anıları kovalarken arkadaşlar o yıllarda gelen harçlıklarından ve listelerin asılmasını nasıl dört gözle beklediklerinden sözettiler. Babası memur olan Şenol Demirci’nin dışında hepimiz Kamil Şamiloğlu’nun, “Nasıl da o elli liranın yolunu beklerdim her ay,” demesini bekliyormuşuz gibi birbirimize baktık gülümseyerek. Dudaklarımdaki o masum gülümseme kuruyunca, ilk itirafı ben ediyorum:
“Ben sanıyordum ki sadece benim babam elli lira gönderiyor, meğer sizlerin babaları da o kadar gönderiyormuş,” diye.
Şaban Akbaba bizden birkaç devre sonra olduğu için o anılarını kendine saklıyormuş gibi susarken diğer arkadaşlar da benim gibi itiraf ediyorlar. Çaylarımızı içerken ben yanımdaki roman ve öykü kitaplarımdan imzalayıp arkadaşlara öğretmenimiz Ömer Bey’e verdim. Biz gelmeden nereye gideceğimizi aralarında kararlaştırdıkları için Kamil Şamiloğlu yine telefondaki o otoriter sesiyle;
“Haydi şimdi Bursa’nın en iyi İskendercisine gidiyoruz” dedi ve ayağa kalktı.
Öğretmenevinden çıktıktan sonra arka sokaklarda kol kola yürüyerek varıyoruz Bursa’nın meşhur iskendercisine… Siparişlerimizi verip, gelen içeceklerimizi içerken herkes kısa da olsa biraz yaşamından sözetti. Anlatılanları dinleyince anılarımızın taze kalması gibi, yaşadıklarımızın da birbirine benzediğinin farkına vardım. Anlatım sırası kendine gelen Kamil Şamiloğlu bana bakarak, “Dün aldığım Güneşsiz Dünya adlı öykülerinden kırk sayfa okudum. Okurken bu beni yazmış diye düşündüm, biliyor musun” dedi. Anlatımlar, nerelerde çalıştığımız konularından sonra söz fıkralara geldi. Birbirinden güzel fıkraları not almaya başladım. Ama not alırken esprilerin ayrıntılarını kaçırdığımı farkedince not almaktan vazgeçtim. Mehmet Akbulut’a sıra gelince, “Hepiniz Kars hayvan pazarını bilirsiniz. Oradaki cambazları da. Onlar alıcılar adına bir hayvanı almak istediklerinde önce hayvanın ağzını açıp dişlerine bakarlar. Hayvanlar buna alışkın olmadıkları için bir süre huysuzlanırlar. Ama bir süre sonra bazı sığırlar bunu o kadar kanıksarlar ki daha cambaz ona doğru yönelir yönelmez ağzını açıp dişlerini gösterirler. Geçenlerde ben de protez yaptırmak için dişçiye gitmiştim. Önceleri dişçi ağzımı zorla açtırıyordu, ama birkaç seanstan sonra ben de aynı o inekler gibi dişçiyi görünce ağzımı açmaya başladım..” dedi. Bunu hep birlikte günün fıkrası seçtik. Yemeklerimizi yedikten sonra da bu kez de Bursa’nın en lezzetli kahvesini içmek için yine onların önceden belirlediği bir kafeteryanın yolunu tuttuk.
Ertesi sabah kahvaltıdan sonra Şaban Akbaba işe giderken beni en yakın tramvay istasyonunda indirdi. İndirirken de, “Sanayi durağında ineceksin. Yukarı çıkınca Gemlik münibüslerini görürsün,” dedi. Ben de öyle yaptım. Gemlikte Budo’yu beklerken de hemen günlüğümü yazmaya başladım. Oturduğum kafeteryada bitiremeyince de Gemlik-Kabataş feribotunda yazmaya devam
ettim…
23 Mart 2015, Gemlik-Kabataş Feribotu…
News
“Baştan göstermediler ölümlülere tanrılar her şeyi, ama onlar zamanla arayarak buluyorlar daha iyiyi.
Xenephones M.Ö. 6.yy.”
Göç kavramı, insan düşünmeye başladığı günden beri insanoğlunun yaşamına girmiş bir kavramdır. İlk zamanlarda bu bir yürüyüş ve yer değiştirme eylemi olarak gerçekleşmiş olsa da, kavramsal adı göç olmasa da, zamanla sürekli bir eylem haline gelmesi ve bir kavram olarak algılanmasıyla birlikte anlamı genişlemiş, arayış içindeki insanın yaşamını yönlendirici en önemli eylemlerden biri olmuştur.
İnsanın yer değiştirmesi ve doğduğu yerden ayrılması başlangıçta belki de böyle adlandırılmamıştı ya da bu eylemin kavramsal bir adı yoktu ama artık günümüzün sosyoloji bilimcilerince konmuş bir adı vardır. Bu da “göç”tür.
Bugün gelişmiş insan bilimi ve jeoloji araştırmalarıyla öğrendiğimize göre ilk insanın yeryüzünde dolaşıma çıkması milyonlarca yıl öncesinden başlamıştır. O nedenle ilk göç eyleminin gerçekleşmiş olduğu tarihi kesin saptama olanağımız olmadığı gibi, bu kavramı ilk kimlerin ve hangi mekânda kullandığını da bilmemizin olanağı yoktur. Yani bu eylemi göç sözcüğüyle anlamlaştıran ilk insanları bilemiyoruz ama o insanları göçe zorlayan nedenleri hepimiz biliyor, yazılı ya da yazılı olmayan kaynaklardan en büyük göç zamanlarının tarihini ve toplumsal yaşamlara etkilerini saptayabiliyoruz. Edindiğimiz bilgiler ışığında da göç olgusunu bilimsel algılama olanağımız doğuyor.
Günümüzde göç olayı çeşitli enstitülerde ve üniversitelerde tüm yönleriyle incelenmekte ve nedenleriyle niçinleriyle olay aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Bana göre göç olayı bir arayış eylemidir ve iki şekilde gerçekleşir: Birincisi gidiş dönüşlerle, ikincisi ise sadece dönüşü olmayan bir gidişle. Ama şekli ne olursa olsun yapılan göç toplumların yaşamını etkiliyorsa bir sosyal olay niteliğini taşır ve çeşitli ilim dallarını ilgilendirir. Zaten bu ilgi nedeniyledir ki, çeşitli alanlarda göç konusu sürekli irdelenmektedir. Varılan sonuçların çoğu ise çağımız insanının bir değişimden yana olduğunu ispatlamaktadır. İşte bu değişim isteğidir ki, insanı iki türlü göçe zorlar.
1-İsteğe bağlı göç.
2-Zorunlu göç.
-İstenilerek yapılan göç; daha iyi yaşamı umut ederek çıkılan bir arayıştır. Umut edilen iyi yaşamın bulunup bulunmayacağı bilinmez ama bir umut büyütme olduğu için bu tür göç eden insan sonuç ne olursa olsun, bu eylemden kârlı çıkar. Ya da kendini zenginleştirdiğini düşünerek mutluluğunu çoğaltabilir.
-Zorunlu göç ise adı üstünde bir zorunluluktan kaynaklanan göçtür. Bu zorunluluk doğal afetler olur, savaş olur, baskı rejimleri olur ya da hastalık olabilir. Ama hangi nedenle olursa olsun bu göçün sonucu insanda büyük yıkım ve değişimlere neden olabileceği unutulmamalıdır. Çünkü göç eden insanın yaşamı kökten bir değişime uğrayabilir. Yani zorunlu göç insanı yaşama yeniden ve sıfır noktasından başlamak zorundadır. O nedenle zorunlu göç herkesin başlayacağı ve başaracağı bir şey değildir. Çünkü çoğu zaman bedeli çok ağır ödenmektedir.
Genelde Avrupa’ya, özelde Hollanda’ya göç:
Hollanda’da gettoların oluşumu ve son durum:
Yukarda belirttiğim gibi ilk zamanlarda Hollanda’ya göç böyle gelişirken, 1970’li yılların ortalarına doğru bu durum değişti. Değişimin en büyük nedeni, insanlarımızın doymaya geldikleri bu ülkenin artık doğdukları ülkeden daha çok yaşamlarına girdiğinin farkına varmalarıyla başladı. Önceleri büyük çoğunluk bunu kabullenemedi, kabullenmek istemediyse de 1974’teki anlaşmayla tek tük eşlerin getirilmesi başlayınca her şey değişti. İşte bu duruma her iki taraf da hazırlıksız yakalandı. Hollandalı yetkililer “Gelenler bize sorun yaratmasınlar, problemlerini kendi aralarında çözsünler” anlayışıyla hareket ederken, göçmenler de “birbirimize yakın olalım, birbirimizin yanında olalım, kendi problemlerimizi kendimiz çözelim” anlayışıyla göçmenlerin yerleştirildiği mahallelerde kendilerine verilen evlere yerleşince gettoların temeli atılmış oldu.
Zamanla böylesi mahallelerde göçmen nüfus çoğalınca, mahallenin eski sahipleri kültürlerini tanımadıkları bu insanlarla yaşamak istemeyip bir bir mahallerini terkedince bugün batı Avrupa’nın hemen hemen tüm büyük kentlerinde görülen gettolar, Hollanda’nın dört büyük kentinde de kocaman göçmen gettoları oluştu. Olayın gelişmesinin en basit anlatımı bu olsa da bu durumu yaratan da yine yukarıda belirttiğim ilk politikanın bir başka şekilde yansımasıdır. Yani gettoların oluşumuna da çanak tutan o ilk politik anlayış ve onun uygulayıcıları olmuştur. O nedenle de bugün göç almış ülkelerin politikacılarının “uyum sorunumuz var” demelerini anlamak olanaksızdır. Çünkü göçmenleri sadece konuk olarak görüp, onları kültürleriyle kabullenemezseniz tek taraflı bir uyum da ısrarcı olursunuz ve göçmenlerle varolan uyum probleminiz de hiçbir zaman bitmez ve Japon şair Mitsuye Yamada’nın şu şiirini:
“Tuhaf bir şey olmalı
azınlık olmak
diyordu adam.
Çevreme bakındım
Hiçbir azınlık göremedim.
O zaman dedim ki,
Eveet…
Gerçekten öyle olmalı.” hep tekrarlamak zorunda kalırsınız ve yanlış çözüm arayışlarına girersiniz.
Belki dışarıdan bakılınca bu durum pek sorunmuş gibi görülmüyor ama içeriden bakışla bu durumu kolaylıkla görme olanağımız var. Bugüne kadar azınlıklar konusunda çıkan olayların ve sürtüşmelerin nedeni de bu tek taraflı uyum isteklerinin diretilmesinden kaynaklanmaktadır. Yani şairin dediği gibi azınlığa hep azınlık olduğunu hissettirmek. Ama umudumuz odur ki, hâlâ vazgeçilemeyen getto anlayışlarından ve ısrarcı tek taraflı uyum politikalarından vazgeçilir de, sorunlara birlikte çözümler bulunmaya çalışılır.
Berlin Sosyal Araştırmalar Bilim Merkezi’nin –WZB’nin ”Uyum süreçleri, toplumsal hayatın gündelik olayları arasında yeralıyor – bu süreçler kimi zaman desteklense de çoğu kez devletin göç politikası kapsamındaki hedef ve programlardan bağımsız olarak gelişiyor. Göçmenler, özellikle kendi çabaları sayesinde toplumun ayrılmaz bir parçası haline geliyorlar” saptaması ve 60 yıl önce gelenlerin çocuklarının, torunlarının artık yaşamın her alanında etkin olmaları, babasının dedesinin geldiği ülkeler kadar Hollanda’yı da sevmeleri bu umudumuzu güçlendirmektedir. Ayrıca da Türkiyeli göçmenlerin her kesiminden iş insanlarının, yüksek okul öğretim görevlileri, hizmet sektöründe işveren insanlarının ve yüksek okullarda her yıl çoğalan yüksek okul öğrencilerinin çoğalması gösteriyor ki, gelecek on yıllarda toplumumuz Hollanda’da daha düzeyli bir seviyeye ulaşacaktır.
Hollanda’daki göçmenlerin sanata yaklaşımı ve sanatla ilişkisi:
Yukarıda kısaca profilini vermeye çalıştığım Hollanda’daki göçmenlerin ilk gelen kuşağının sanatla ilgilenmesi olanaksızdı. Çünkü gelenlerin çoğu Türkiye’de de sanatın nimetlerinden hemen hemen hiç nasibini almamış insanlarımızdı. Bunların dışında kalan azınlık bir grupsa sinema ve eğlenceye yönelik sahne sanatlarından başka sanatın diğer türleriyle pek ilgilenmiyorlardı.
70’li yılların sonu 80’li yılların başında ise yeni bir genç kuşağın göçü başladı Hollanda’ya. Bu son gelenlerin çoğunluğu ilk kuşağın orta seviyede eğitimli çocuklarından oluşuyordu. Hatta bir kısmı da üniversite eğitimlerini ya tamamlamış ya da yarıda bırakarak göç etmişlerdi. Bunlara 12 Eylül 1980 darbesiyle zorunlu göç eden eğitimli göçmenler de katılınca durum biraz daha değişti. Bu değişim her alanda her iki taraf için de olumlu bir değişimdi. Yalnız yerlilerle göçmenler arasında bağlantıyı sağlayan bu gruplar göç ettiği toplumu iyi tanımadığı için kendi kültürünü göç ettiği kültürdeki insanlara anlatmada yetersiz kalıyorlar, sanatı iki toplum arasında bir iletişim aracı olarak kullanma becerisini gösteremiyorlardı. Böyle olunca da tercih edilen tarafta sanatsal etkinliklerini sürdürme olanağı bulurken, diğer taraftan onları uzaklaştırıyordu. Yani ne yaparlarsa yapsınlar bir tarafın günah keçisi durumuna düşüyorlardı. Bu durum da onları yıldırıyor bazen sanattan da koparıyordu. İşte bu durum nedeniyledir ki, küçük çapta sanatsal faaliyetler varmış gözükse de şimdiye kadar sanatsal ilişkilerde başarılı olunamamıştır. Sanırım konuyu sanatsal faaliyetlerle açıklamaya çalışırsak durum daha da açıklığa kavuşacaktır:
-Tiyatro: Daha önce Türkiye’den Avrupa’da turneye gelen tiyatroları seyretme ile başlayan ilgi, daha sonra tiyatro gruplarının çağrılmasına dönüştü. Üçüncü aşama ise göçmenler arasında amatör grupların kurulmasıydı. Son aşama ise tiyatro eğitimi almak ve eğitim alanların yerli tiyatro gruplarıyla çalışmaya başlaması oldu. Bazı oyuncular ise kendi gruplarını kurarak tiyatro yaşamını sürdürmek istediler, fakat oynanan oyunların hemen hemen hepsi oryantalist bir yaklaşımla göçmen yaşamlarını işlediği için belli bir süre ilgi görmesine karşın, daha sonra her iki taraftan da ilgi görmemeye başladı. Tiyatro çalışmalarını sürdürmek isteyenler de Hollandalı gruplara katılarak sanatsal faaliyetlerini devam ettirdiler. Bu durum günümüzde de böyle olduğu için tiyatro alanında henüz istenilen başarı elde edilmiş değildir.
-Müzik alanında da durum hemen hemen tiyatrodaki gibi oldu ve Hollanda’daki göçmenler kendilerine özgü bir müzik anlayışı geliştiremediler. Hep Türkiye’de ünlenen müzisyenlerin dinleyicisi olarak kaldılar. Müzik eğitimi gören gençler de Hollandalı kurumlarla çalışmayı tercih ettikleri için bu alanda da istenen bir başarı elde edilemedi.
-80’li, 90’lı yıllarda tercih edilen sinema filmleri de tiyatro oyunları kadar ilgi görüyordu. Ama 2000’li yıllardan sonra bu tercih değişti. Eğlence amaçlı filmlerin yerini daha çok sanatsal filmler aldı. Çünkü seyirci profili Avrupa sinema pazarından daha kaliteli film istemeye başladı. Seyirci potansiyelini gören sinema pazarı da Türk sinemasına satınalabileceği daha kaliteli film yapmayı dayattı. Böylece daha kaliteli filmler Avrupa pazarına gelince doğal olarak göçmenlerin ilgisi de arttı. Bugün Hollanda sinema pazarında Türk filmlerinin gösterilmesinin başlıca nedeni de bu değişen seyirci profilidir. Fakat bu alanda da henüz yatırım yapılma düzeyine gelinmemiştir.
-Resim, heykel ve el sanatlarında ise bireysel çalışmalar ve çıkışlar haylı başarılı oldu. Bazı sanatçılar hem Hollanda kurumlarının kendilere sunduğu olanaklarla atölyelerini açtılar, hem de Hollandalı sanatçılarla karma sergiler açtılar. Birçoğunun heykelleri kent meydanlarına dikilirken, birçoğunun resimleri de müzelere alınmaktadır. Bu son gelişme giderek daha da güçlenmektedir ama göçmenlerin bu tür sanatlara ilgisi yok denecek kadar azdır.
-Edebiyat ise daha değişik bir seyirle erkenden Hollanda’daki göçmenlerin yaşamına girmeyi başardı. Çünkü okumak hangi boyutta olursa olsun bir yalnızlık paylaşımı olmuştu ilk günden itibaren Hollanda’ya göç edenlere. Böylesi bir ilginin varlığı ilk kuşaklar ve ilk zamanlar Hollandalılar tarafından fark edilmemiş olsa da, zamanla göçmenlerin bu ilgisini keşfeden Hollanda kütüphaneleri Türkçe kitap almak zorunluluğuyla karşı karşıya kaldılar. Dil öğretimine katkıda bulunması amacıyla başlatılan proje çalışmaları da bu duruma olumlu katkıda bulununca 1980’li yılların ikinci yarısında Türk edebiyatı Hollanda’da adeta altın çağını yaşadı, binlerce kitap Hollanda kütüphanelerindeki raflarda yerini aldı. Zaten 1937’de Halide Edip Adıvar’ın Sinekli Bakkal adlı romanının,1938’de Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ankara adlı romanının, 1960’lı yıllarda Yaşar Kemal’in İnce Mehmet ve diğer romanlarının, 1967 yılında Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları adlı eserinin çevrisiyle tanışıklığı olan Hollandalı okuyucunun da bu dönemde edebiyatımıza ilgisi arttı.
Bu dönemde çeviri kitapların sayısı yüzü bulurken, 1990’lı yıllarda Hollanda’da yaşayan göçmenler arasından da yazan insanlar çıktı. Fakat yazar arkadaşlar da tiyatrocuların yaptığı hatayı yapıp, konularını oryantalist bir yaklaşımla işleyip belli bir edebi düzey de tutturamayınca edebiyatımıza olan ilgi azalmaya başladı. 1990’lı yıllarda azalan ilgi nedeniyle birçok kütüphane Türkçe kitap bölümlerini kapadı. 2000’li yıllarda bu durum biraz da olsa iyiye doğru gitse de o başlangıçtaki ilgi düzeyine ulaşmak çok zor görünüyor. Çünkü göçmenlerin okuyucu profili de değişti ve üçüncü, dördüncü kuşak okuyucuların çoğu eğitim dili olan Hollandaca kitapları tercih ediyorlar.
Den Haag, 16.6.2021, Murat Tuncel
Kaynaklar:
-Uluslararası Göç Üzerine Doktora ve Yüksek Lisans Tezleri: (TR)
-Berlin Sosyal Araştırmalar Bilim Merkezi’nin (WZB) .
-Een Verboden Leven: Gecekondu (Gecekondular),
-Amsterdam Vrije Üniversitesi, 1993. Danışman: Prof. Dr. Jan Van Der Linden.
-Yrd. Doç. Dr. Kadir Canatan araştırma tezleri
-Rotterdam Büyük Şehir Belediyesi Araştırma ve İstatistik Kurumu (COS), 2000-2003,
-Hollanda Yaşlı Göçmenler Sendikası, Amsterdam/Rotterdam, 1996-1997.
-Veyis Güngör : Bizimkilerin Pedegojisi; Göç , kültür, kimlik ve Hollandalı Türkler
-Een haard van verzet-Direniş Odağı (Prof. Johan Soenen).
-Ömer Ilık(Gazeteci) söyleşi ve araştırma metinleri.
-HTİB araştırma ve raporları.
Bilgi alınabilecek linkler:http://www.wzb.eu/zkd/aki/members.de.htm, http://www.goethe.de/ges/pok/prj/mig/kls/trindex.htm, http://goc.bilgi.edu.tr/
News
Bana göre yazın türleri içinde en şanslı tür şiirdir. Belkide şiir üzerine söz söylemeyen de, söylenmedik söz de kalmamıştır. Çünkü çekim alanı çok cazip olan şiirin üreticisi şairler de, okuyanlar da, eleştirmen ve araştırmacılar da bu tür üzerine görüşlerini ya yazarak, ya da söyleyerek dile getirmişlerdir. Belki benim şu anda yazdıklarımın bir kısmının da bir başka zamanda, bir başkası tarafından yazılmış veya söylenmiş olabileceğini düşünüyor ve bunu doğal karşılıyorum.
Çünkü biliyorum ki şiir ve “şiirsel söylem” üzerine bir şeyler söyleyebilmek her yazın insanının içinde yatan bir aslandır. Bu son tümcemden “önüne gelen herkes şiir üzerine bir şeyler söyler” anlamı çıkarılmasın. Bunu söylemekle amacım şiir söz konusu olunca herkesin söyleyecek bir ya da birkaç sözü vardır belirlemesini dile getirmektir. Ama ne kadar söyleyeceğimiz sözümüz olsa da, ne kadar konu üzerine bilgili olsak da bana göre şiir üzerine konuşmak ve yazmak sorumluluğu çok olan bir iştir. Ben de bu sorumluluğun bilinciyle bu yazımda başkalarının ne söylediklerini bir yana bırakıp öncelikle benim için şiir nedir, şiiri okurken aldığım tad ya da tatsızlığın nedenleri nelerdir üzerine düşüncelerimi dile getireceğim.
Benim için şiir; yoğunlaştırılmış ve ustaca dizilmiş sözcük cümbüşüdür. Bu tanımlama tümcemi yine bu tümce içindeki deyimlerle anlatacak olursak, ilk olarak şiiri ‘yoğunlaştırılmış sözcük’ olarak ele almalıyız. Yani sözcüklere yüklenen anlamların zenginliğini düşünmek gerek öncelikle. Şiirde kullanılan sözcükler çoğu başkalarının da kullanabileceği ve herkesin bilebileceği sözcüklerdir, aslında yazılışında da bir fark yoktur ama şair tarafından üzerine yüklenen anlam yükünün hacmi küçültülmüş ve yoğunluğu artırılmış olduğu için anlam ağırlığı gerçek anlamının çok üstüne çıkarılmıştır.
İşte bu yoğunluktur ki, her okuyucuya ayrı bir duygu tadı verebilmektedir. ‘Ustaca dizilmiş sözcük’ tamlaması olarak ele aldığımızda da, şiirin bir başka özelliğine işaret edilmektedir. O da bir sözcük ustası olan şairin yeteneğinin söze hakim olması, sözü başkalarından başka bir biçimde ve başka bir ahenkle dizelerine yerleştirmesidir. Bence sözcüklere şiirsel yoğunluğun yüklendiği yer de işte burasıdır. Yani her sözcüğün dizedeki yerini çok iyi belirlemektir şiire ve şiir dizelerine duygu yoğunluğu kazandıran. Burada düşüncelerimi destekleyen kısa bir alıntıya yervermek istiyorum. “Ve bir söz ki, halk onu nesirde söylemeyi bile çirkin görür, sen onu nazımda söyleme. Çünkü nesir tebaa gibidir, nazım ise padişahtır; bir nesne ki tebaaya yaramıyorsa, padişaha nasıl yarasın…” * Bu göndermede de olduğu gibi kısacası, şair her sözü şiire koyamaz, dizesine koyacağı sözcükleri iyi seçmek, hem de dizelerde yerli yerine koymak zorundadır. Ya da herkesin söylediği sözcükleri daha yoğun bir anlamla donatarak dizelerine taşımalıdır. Tanımlama tümcesindeki üçüncü tamlama ise şiir “sözcük cümbüşüdür.” tamlamasıdır. Cümbüş tek başına söylendiğinde insanı kendi rengine çeken ve olmadık zevklere doğru yolculuğa çıkaran bir çağrışıma sahiptir. Ama sözcükle çümbüş yanyana gelince sözcüğe yeni fanteziler yükler. Sözcüğü insanın düşüncelerinden çıkarıp kalbine çarpar. Kalp o çarpıntıyla sarsıldığında beyindeki düşünceler de çeşitli yönlerde derinleşir. O derinleşmeyle de düşüncelerimizin kuytularındaki gizli tadlar hazlarımıza karışır, içimizde bize özgü uçurumlar yaratır. Bence şairin şiire yüklediği görev de budur zaten: Yani şairin marifeti şiir okuyucusunu kendi uçurumuna düşürebilmektir.
Yukarıda da belirttiğim gibi şiir konusunda söyleyebileceğimiz hem çok şey var, hem de az. Bence şiir konusunda az söz söyleyerek anımsatmalar yapmak daha doğrusudur. Zaten “şiir azla çoğu söyleyen” bir edebiyat türüdür. Hal böyle olunca herhalde kendi hakkında da fazla söz söylenmesini istemez şiir!
Ben de şiirin bu özelliğini bilen birisi olarak sözü daha fazla uzatmak, şiiri küstürmek istemiyorum. Çünkü şiir, şairin bereketli pınarıdır. İnce ince akışıyla okuyucusunun yaşama ırmağını besleyen bir pınar. O pınarın suyunun duruluğuna benzer şiirin yoğunluğu. İşte o yoğunluktur şiir okuyucusunun duygularını etkileyen ve duygulaşımları ile etkileşimleri arasındaki iletişimi sağlayan.
Şiir üzerine yukarıda yazdıklarımı desteklemesi ve şiirdeki yoğun yaratıcılığı öz bir şekilde anlatması için de Fransız şair Valéry’nin “Şair, şiirinden doğar” tümcesini hatırlatmak isterim. Ayrıca da bu yazımı yine Kabusname’den birkaç cümlelik bir alıntıyla bitirmek en doğrusu diye düşünüyorum.
Keykâvus bir nevi adab ve erkân üzerine yazdığı Kabusname’sinde bir babanın oğluna bazı öğütlerde bulunuşunu dile getirmiştir. Ama bunlar öyle sıradan öğüt olmadığı gibi hayatın her alanına da dokunan öğütlerdir. İşte o öğütlerden birinde yaşlı baba oğluna “Ey oğul şair olmak şiir söylemek istersen, güzellemede, taşlamada Tanrı’nın birliğini anlatan şiirlerde veya ağıtta her söylediğin sözü yerli yerince söyle ki, sözün tertipli olsun, yersiz söyleyip de söze zulüm etme. **”der. Biz de söze zulüm etmeden yazımızı burada bitirelim.
*(Kabusname –Keykâvus/ Çeviri: Mercimek Ahmet).
**(Kabusname –Keykâvus/ Çeviri: Mercimek Ahmet).
NOT: Bu ilk belirlemeden sonra şiir konusunu birkaç yazımızda işleyeceğiz.
